آب سیاه یا گلوکوما (به لاتين: glaucoma)اصطلاحي برای توضيح گروهی از اختلالات چشمی با علتهای گوناگون اما اثری بالینی و مشترک بر روی چشم و بینایی٬ وابسته به فشار نوروپاتی ميباشد.
این مشکل میتواند به بینایی چشم مبتلا بصورت ماندگار آسیب بزند و درصورت جدي نگرفتن درمان ممکن است منجر به کوری شود. به عبارتي دليل آن افزایش بسيار فشار زجاجیه یا همان مایع داخل چشم ميباشد. به طور کلی اشکال در خروج این مایع از منافذ بسیار کوچکی در پیرامون عنبیه (دایره رنگی چشم) است. در برخی موارد بطور مادرزادی منافذ تنگ هستند. در موارد دیگر جلو آمدن عنبیه یا مسدود شدن این منافذ با رنگدانههای عنبیه یا یاختههای خون پس از خونریزی داخل چشم مسیر تخلیه مایع داخل چشم تقریباً مسدود میشود.
گلوکوم را دزد بینایی نیز نامیدهاند و علتش اینست که تمامی اثرات و سمپتومهای آن بسیار آرام و در طول سالیان بروز کرده بطوریکه درک و تشخیص آن بوسيله ي فرد سخت ميباشد و گلوکوم جنرال پس از آبمروارید دومین دلیل کاهش بینایی در جهان است.
گلوکوم یا آب سیاه بیماری ميباشد که می تواند باعث آسیب عصب بینایی و در نتیجه کوری شود. این بیماری در آغاز هیچ علامتی ندارد اما می تواند در طول چند سال باعث کم شدن بینایی و نهایتاٌ کوری شود. درمان زودرس می تواند مانع پیشرفت بیماری و کاهش دید بیمار گردد.
به طور کلي در مورد آب سياه ميتوان بيان داشت:
آب سیاه به دسته اي از بیماری های چشمی گفته می شود که در آن عصب بینایی دچار آسیب می شود. مقدار دیدی که در اثر آب سیاه از بین می رود غیرقابل برگشت ميباشد ولی با تشخیص زودرس، پیگیری دقیق و استفاده منظم و مرتب از داروهای تجویز شده میشود از ضرر بیشتر جلوگیری کرد. عصب بینایی بيشتر به خاطر زياد شدن فشار چشم صدمه می بیند. در اثر فشار شماري از رشته های عصبی از بین می رود و در نتیجه کم شدن بینایی اتفاق می افتد. اگر آب سیاه تشخیص داده نشود یا درمان نشود سبب از دست رفتن دایمی دید محیطی می شود. متاسفانه در بسیاری از موارد این بیماری علایم ندارد و دید بیمار خوب است و چون به کم کم میدان بینایی از دست می رود بیمار متوجه نمی شود.
در آخر با از بين رفتن دید مرکزی سبب کوری کامل خواهد شد. اگر تعادل ترشح مایع درون چشم و خروج آن به هم بخورد در نتیجه فشار چشم بالا خواهد رفت. در بيشتر بیماران نشانه و علایم کمی وجود دارد اما در مراحل پیشرفته علایم زیر دیده می شود: کم شدن دید محیطی، بوجود آمدن هاله های رنگی اطراف نور، احتياج به تغییر مکرر و زود به زود عینک و مشکل در تطابق با تاریکی. آب سیاه می تواند به طور ناگهانی و به صورت حاد به نام آب سیاه زاویه بسته حاد اتفاق افتد.
در این وضعيت مریض با سردرد و چشم درد شدید، قرمزی چشم و کم شدن بینایی مراجعه مینمايد که پس از درمان دارویی و درمان لیزری بیمار درمان می شود. به صورت کلی بیماری آب سیاه را به دو شکل زاویه باز و زاویه بسته تقسیم بندی می کنند. گلوکوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می شود که زاویه ای که مایع از آن خارج می شود «باز» ميباشد. با این حال، به دلایل نامشخص، تخلیه زلالیه به کندی صورت می گیرد.
کندی حرکت زلالیه باعث جمع شدن آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می شود. در گلوکوم زاویه بسته به خاطر تنگی شدید زاویه یا مسدود شدن آن، مایع زلالیه نمی تواند از چشم خارج شود. در این بیماران یک افزایش ناگهانی و بسیار بالا در فشار چشم دیده می شود. این افزایش فشار می تواند در زمان بسیار اندک باعث آسیب دیدن عصب بینایی و کاهش دید شود. گلوکوم زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد.
دید طبیعی بوده و هیچ شکل درد یا ناراحتی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، آرام آرام صورت بینایی بیمار محدود و محدودتر می شود، اما دید مرکزی تا مراحل نهایی بیماری حفظ می شود. به همین دليل بیمار نمی تواند در مراحل ابتدایی متوجه بیماری اش شود. در شرايط درمان نکردن در مراحل انتهایی بیمار ناگهان متوجه می شود که دید محیطی اش به بسيار محدود شده است؛ درست مثل اینکه که دارد از داخل یک لوله تفنگ به بيرون نگاه می کند. با ادامه یافتن بیماری باقیمانده دید در مرکز نیز از بین رفته و بیمار کور می شود.
بر عکس؛ گلوکوم با زاویه بسته معمولا بسیار پرسروصداست و با علایم شدید درد چشم، تهوع، سردرد، قرمزی چشم و تاری دید که به صورت ناگهانی بروز می کند، خود را نشان می دهد که یک اورژانس است و بیمار باید سریعا درمان شود. در صورت عدم درمان، بیمار ممکن است در مدت بسیار کوتاهی برای همیشه نابینا شود. نوع دیگر این بیماری می تواند در بدو تولد وجود داشته باشد یا به تدریج در سنین پایین خود را نشان دهد که به آن آب سیاه مادرزادی می گویند. کودکان مبتلا معمولا علایم واضحی نظیر بزرگی قرنیه؛ خاکستری و کدر شدن رنگ قرنیه، حساسیت به نور و اشک ریزش شدید را دارند.
بيشترين شکل درمان زودرس گلوکوم، درمان دارویی ميباشد. داروهای گلوکوم به صورت قطره های چشمی و قرص تجویز می شوند. این داروها به دو صورت باعث کاهش فشار درون چشم می شوند: بعضی سبب کاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم کمک مینمايند.
داروهای ضد گلوکوم شايد تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران، عوارضی به داروها نشان نمی دهند، ولی گاهي از این داروها باعث سردرد شده و یا بر روی اعضای دیگر بدن آثار سوئی داشته باشند. قطره ها شايد باعث سوزش و قرمزی چشم شوند.
داروهای ضد گلوکوم باید تا موقعي که به کنترل فشار داخل چشم کمک می کنند مصرف شوند. از آنجا که گلوکوم مبيشتر علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع کرده و یا فراموش می کنند آن را مصرف کنند.
عمل جراحی
در عمل جراحی گلوکوم، هدف ایجاد راه خروج جدیدی برای تخلیه مایع اضافی درون چشم است. هر چند چشم پزشک در هر زمانی شايد تصمیم به جراحی بگیرد، ولی بيشتر این کار را پس از درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می دهد.
جراحی در کلینیک یا بیمارستان انجام ميگيرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام شدن می دهند و سپس چشم توسط تزریق مواد بی حس کننده در اطراف آن، بی حس می شود.
جراحی با لیزر
جراحی با لیزر به تخلیه مایع از درون چشم کمک می کند. هر چند از این روش می توان در هر زمانی استفاده کرد، ولی معمولا بعد از درمان دارویی به کار می رود. در بسیاری از موارد، بیمار باید بعد از جراحی لیزری نیز دارو مصرف کند.
درمان آب سیاه چشم با عمل جراحی:
جراح قطعه کمي از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را بر می دارد و این کار سبب به وجود آمدن کانال کوچکی برای تخلیه مایع درون چشم می شود. سپس قسمت سفید چشم که برداشته شده است با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه ای که روی آن را پوشانده عبور کرده و از چشم خارج می شود.
بیمار پس از جراحی باید تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیک و ضد التهاب برای مقابله با عفونت و تورم استفاده نمايند. باید توجه داشت که این قطره ها با قطره هایی که بیمار قبلا برای درمان گلوکوم مصرف می کرده است متفاوت هستند. بیمار باید در چند هفته اول پس از جراحی مرتبا توسط چشم پزشک معاینه شود.
در بعضی از بیماران، جراحی حدود 80 تا 90 درصد در کاهش فشار داخل چشمی مؤثر است. با این حال، اگر مجرای جدیدی که با جراحی به وجود آمده است مسدود شود، ممکن است به جراحی دیگری نیاز باشد. در صورتی که بیمار قبلا تحت جراحی چشمی (نظیر جراحی آب مروارید چشم) قرار نگرفته باشد، جراحی گلوکوم بهترین پاسخ را می دهد.
جراحی گلوکوم نیز همانند هر جراحی دیگری شايد با عوارضی همراه باشد. این عوارض عبارتند از: کاتاراکت (آب مروارید)، مشکلات قرنیه، التهاب یا عفونت داخل چشم و تورم عروق خونی پشت چشم.
البته برای هر یک از موارد گفته شده، درمان های مؤثری وجود دارد.